Ko’chma so’zni o’zlashtirish
Transliteratsiya nima?
Transliteratsiya — bu bir tildagi soʻzni boshqa til alifbosidagi tovushlarga moslab yozish. Bu jarayon soʻzning maʼnosini tarjima qilishdan koʻra, uning talaffuzini saqlab qolishga qaratilgan.
- Masalan: computer -> kompyuter, Москва -> Moskva
Asosiy qoidalar
Quyidagi qoidalar tarjima va transliteratsiyaning asosini tashkil etadi:
- Atoqli nomlar. Odatda atoqli nomlar tarjima qilinmaydi. Lotin alifbosida boʻlmagan nomlar (masalan, rus va boshqa tillardan kirib kelgan) oʻzbekcha talaffuzga moslab transliteratsiya qilinadi.
- Misollar: Google, Microsoft
- Istisno: Oʻzbek tilida anʼanaviy tarjimasi yoki muqobil nomi keng qoʻllaniladigan atoqli nomlar tarjima qilinadi. Masalan: Birlashgan millatlar tashkiloti, Ming-buloq.
- Keng tarqalgan soʻzlar: Oʻzbek tilida keng qoʻllaniladigan, tushunarli va qisqa tarjimasi mavjud boʻlgan soʻzlar tarjima qilinadi.
- Misollar: user (foydalanuvchi), password (parol), settings (sozlamalar)
- Texnik va ilmiy atamalar:
- Aniqlik va qisqalik: Agar soʻzning oʻzbekcha aniq tarjimasi boʻlmasa, yoki tarjimasi munozarali boʻlsa, transliteratsiya qoʻllaniladi. Bu ayniqsa, murakkab texnik va ilmiy atamalar uchun muhimdir, chunki notoʻgʻri tarjima chalkashliklarga olib kelishi mumkin.
- Misollar: debug, server, router
- Yangi atamalar: Agar yangi texnik atama birinchi marta tilga olinayotgan boʻlsa va uning transliteratsiyasi ham munozarali boʻlsa, asl soʻzni (masalan, ingliz tilida) kursiv yoki qoʻshtirnoq ichida berish tavsiya etiladi. Keyin esa, matn davomida u tushunarli boʻlib, standart qabul qilingan transliteratsiya shaklida yozilishi mumkin.
- Qisqartmalar: Oʻzbek tilida tarjimasi mavjud boʻlgan qisqartmalarni kengaytmasida faqatgina birinchi harfi bosh harf bilan yoziladi.
- Misollar: BMT - Birlashgan millatlar tashkiloti.
Kontekstga eʼtibor
Tarjima qilishda soʻzning maʼnosi bilan birga uning qoʻllanish konteksti ham muhim.
-
Rasmiy va norasmiy til: Agar tarjima rasmiy hujjatlar uchun boʻlsa, aniq va standart atamalardan foydalanish kerak. Agar matn blog yoki ijtimoiy tarmoqlar uchun boʻlsa, norasmiyroq va ommabop soʻzlardan foydalanish maqsadga muvofiq boʻlishi mumkin.
-
Maqsadli auditoriya: Tarjima kim uchun qilinayotganini hisobga olish juda muhim. Masalan, agar texnik matn dasturchilar uchun moʻljallangan boʻlsa, “API” kabi atamalarni transliteratsiya qilish tushunarli boʻladi. Ammo, xuddi shu soʻz oddiy foydalanuvchilar uchun boʻlsa, “dasturiy interfeys” kabi tushuntirish berish yoki toʻliq tarjima qilish yaxshiroq boʻlishi mumkin.
Lugʻat
Bizning mahalliylashtirish guruhimiz, eng koʻp qoʻllaniladigan soʻzlar va ularning oʻzbekcha tarjimalaridan iborat maxsus lugʻatni yuritib boradi. Bu lugʻat doimiy ravishda yangilanadi. Agar sizda lugʻatga kiritish uchun yangi soʻzlar yoki mavjud tarjimalarni yaxshilash boʻyicha takliflar boʻlsa, marhamat, bemalol xabar bering.
Tavsiyalar
- Qiyinchilikda yechim: Tarjima qilish qiyin boʻlsa, gap tuzilishini oʻzgartirish, gapni bir nechta qismga boʻlish yoki qoʻshimcha tushuntirishlar berish yaxshi samara beradi. Maqsad – matnning oʻquvchi uchun tushunarli boʻlishi.
- Izchillik: Bir loyiha ichida bir xil soʻz uchun faqat bitta usul (tarjima yoki transliteratsiya) qoʻllanilishi kerak. Masalan, “cloud” soʻzi uchun “bulut” tarjimasi tanlansa, loyiha davomida faqat shu atamadan foydalanish lozim.
- Muhokama: Agar biron bir soʻzni qanday tarjima qilish yoki transliteratsiya qilish boʻyicha shubha tugʻilsa, jamoa ichida muhokama qilish doim eng yaxshi yechimdir. Ushbu muhokamalar doirasida qabul qilingan qarorlar hujjatlashtirib borilishi, kelajakda izchillikni taʼminlashga yordam beradi.
- Manbalardan foydalanish: Til lugʻatlari va leksik manbalar (masalan, Oʻzbek tili izohli lugʻati) hamda mavjud terminologiya bazalari (agar bor boʻlsa) doimiy ravishda foydalanish uchun qoʻl ostida turishi kerak. Shuningdek, transliteratsiya qoidalari uchun rasmiy manbalarga (masalan, davlat organlari tomonidan qabul qilingan standartlar) tayanish tavsiya etiladi.